Czytam: „Glastonbury, The Templars and The Sovran Cloth”

Dla wszystkich, którzy mają niedosyt historii o Templariuszach a także ciekawi są roli Wenecji w czasie Wypraw Krzyżowych – fragment książki którą właśnie czytam. Książkę napisała Juliet Faith i nosi ona tytuł: „Glastonbury, The Templars and The Sovran Cloth. A new perspective on the Grail legends” – „Glastonbury, Templariusze i Całun Sovrana. Nowe spojrzenie na legendę św. Graala”

Położony na samym końcu Jedwabnego Szlaku, Konstantynopol został założony przez cesarza rzymskiego Konstantyna I w 330 r.n.e., w miejscu antycznego miasta nazywanego Bizancjum. Konstantynopol został stolicą Imperium Bizantyjskiego, centrum Kościoła Prawosławnego i stolicą chrześcijańskiej cywilizacji na 900 lat.

Konstantynopol był najbogatszym miastem średniowiecza, przechowując większość kultury Cesarstwa Rzymskiego. Dachy i kopuły budynków pokrywało złoto. Była to potężna, doskonale zorganizowana metropolia, z dobrze funkcjonującą administracją i własną marynarką wojenną. Działały tam cechy rzemieślnicze i kupieckie a także szpitale dla biednych i chorych. Bizantyjczycy prowadzili handel na wielką skalę – głównie z Wenecjanami. Handlowali nawet z Brytanią.

Miasto było przepięknie zaprojektowane ze swoimi obszernymi i otwartymi placami, często dekorowanymi grecką i rzymską sztuką. Posiadało także fontanny i wodociągi. Mieścił się tam olbrzymi hipodrom, który mógł pomieścić 80 tys. widzów, oglądających wyścigi rydwanów. Był sławny ze swoich mozaik, które ozdabiały wiele miejskich, wspaniałych kościołów i monasterów. Najsławniejszym z nich była zapierająca dech w piersiach Bazylika św. Zofii. Obok tych wspaniałych budynków i legendarnego przepychu, Konstantynopol posiadał dwa najważniejsze dla świata skarby. Były przechowywane w pałacach Blanchernae i Boukoleon i w skarbcu Pharos. Były to najważniejsze znane relikwie, które miały zawierać wszystkie atrybuty cierpienia i ukrzyżowania Jezusa.

Odwiedzający je królowie, kupcy i pielgrzymi byli oszołomieni bogactwem i pięknem miasta – nic dziwnego więc, że wzbudzało ono zazdrość, pretensje i chciwość. Najprawdopodobniej królewscy goście, rycerze i inne odpowiednio uprzywilejowane osoby widziały relikwie Pasji, a zwłaszcza ci wtajemniczeni, którzy mogli obejrzeć cudowny wizerunek Chrystusa – często myśleli o tym aby zdobyć te bogactwa dla siebie: uczciwie albo przez oszustwo…

W 1147 r., podczas II Krucjaty, królowa Eleonora Akwitańska i król Ludwik VII udali się na pielgrzymkę do Jerozolimy. W jej świcie znajdował się Wielki Mistrz Templariuszy, Everard de Barre i Henryk, syn i następca Theobolda, Hrabiego Szampanii. W swojej drodze do Świętego Miasta, zatrzymali się na dwanaście dni w Konstantynopolu. Cesarz miasta Manuel I Komnen i jego żona Irena dostarczali im wyrafinowanych rozrywek, honorując ich ekstrawagancką gościnnością. Komnen organizował wystawne bankiety z muzykami i żonglerami. Wykwintne potrawy jedzono ze srebrnych talerzy a wino pito ze szkła. Do jedzenia podano widelce, nieznane w tym czasie na Zachodzie. Podczas niektórych bankietów w Konstantynopolu pokazano królowi i mistrzowi Templariuszy relikwie Pasji, przechowywane w pałacach Blanchernae i Boukoleon. Pokazano im także Całun (dziś zwany Turyńskim), który w tamtym czasie przechowywano w pałacu Boukoleon.

Wiosną następnego roku Krucjata ruszyła w podróż do Antiochii. W tym czasie jednak niezbyt dobrze wiodło się Krzyżowcom. Byli atakowani przez Turków i wielka ich liczba została zabita a inni – ranni i umierający z głodu – zostali pozostawieni samym sobie. W obozie wybuchła zaraza i tysiące ludzi umarło. Wielu porzuciło misję i Krucjata zaczęła się załamywać.

Na poziomie prywatnym, krótko po przybyciu do Antiochii, królowa Eleonora, sławna ze swojej inteligencji, urody i bogactwa zaczęła romansować ze swoim stryjem, Rajmundem z Poitiers. Stało się to wielkim skandalem i co jest zrozumiałe wywołało u króla Ludwika wielki ból, złość i troskę. Mimo, że razem kontynuowali swoją podróż do Jerozolimy, ich małżeństwo było niemalże u swego kresu. W czasie powrotu do Francji, okręty króla zostały zaatakowane przez flotę Bizancjum i jeden z okrętów został przejęty a jego załoga aresztowana przez Bizantyjczyków. Zostało to uznane za akt perfidnej zdrady wobec chrześcijaństwa, co niewątpliwie pogłębiło niechęć pomiędzy dwoma narodami i kilka lat później skończyło się to tragedią Bizantyjczyków.

Niedługo po powrocie do Francji, Ludwik i Eleonora rozwiedli się – oficjalnie z powodu zbyt bliskiego pokrewieństwa. To Eleonora nalegała na przeprowadzenie rozwodu.

Straciła niewiele czasu na znalezienie kolejnego męża w osobie przystojnego i krewkiego, rudowłosego Henryka Plantageneta. Miał on w tym czasie zaledwie dziewiętnaście lat a w przyszłości miał zostać królem Anglii – Henrykiem II. To małżeństwo było niezwykle korzystne dla nowożeńców, ponieważ wspólnie posiadali ogromne terytorium od Anglii po Francję, od granicy ze Szkocją aż po Pireneje. Ich ziemie zwano Imperium Andegaweńskim.

W następnych latach relacje pomiędzy Bizancjum a Zachodem stawały się coraz bardziej napięte. Na tle religijnego fanatyzmu, obsesji relikwii i nowopowstałej dynastii Plantagenetów zaczęła się pojawiać legenda św. Graala. Rozpoczęły się poszukiwania.

W październiku 1202 r., ok 50 tys. Krzyżowców pożeglowało z Wenecji aby w IV Krucjacie odzyskać Jerozolimę i przejąć Grób Święty. W skład armii wchodzili głównie Francuzi – wielu z nich szlachetnie urodzonych – a także Wenecjanie. Druga część armii Krzyżowców, w której skład wchodzili Templariusze, czekała w Ziemi Świętej aż papież Innocenty III wezwie ich pod broń. Razem z Joannitami organizowali plan kampanii.

Krucjata od samego początku nie przebiegała dobrze. Poważne kłopoty finansowe, kiepski plan finansowania Krucjaty przez organizatorów sprawił, że zabrakło pieniędzy na zapłatę dla weneckich stoczni za ogromną ilość statków zbudowanych na cele kampanii.

W listopadzie tego roku, kilka tygodni po rozpoczęciu wyprawy, flota Krzyżowców zaatakowała miasto Zara, które było częścią Królestwa Wegier i było chrześcijańskie. Krzyżowcy niemiłosiernie złupili miasto zachęcani przez Wenecjan, którzy chcieli przejąć je dla siebie. Była to z pewnością oznaka braku dyscypliny w armii, ale i tak było to nic w porównaniu z nadchodzącym horrorem.

W 1203 r., w związku z nagłą zmianą planów połączoną z ofertą finansowej pomocy w kosztach Krucjaty przez Bizantyjczyków, Krzyżowcy przybyli do Konstantynopola i rozłożyli się obozem pod murami miasta. Sytuacja polityczna była ekstremalnie niestabilna i wkrótce narosło wiele problemów.

Niezgoda pomiędzy Kościołem Katolickim a Prawosławnym panowała od schizmy z 1054 r. i niewątpliwie armia łacińska napędzana chciwością i egoizmem dojrzała okazję zdobycia dla siebie zasobnego w bogactwa miasta. Niektóre z najważniejszych osób Krucjaty zaproszono do miasta na koronację Cesarza Aleksego. Włączone było w to zwiedzanie Pałacu Cesarskiego i oglądanie relikwii. Obiecana została pomoc finansowa dla Krucjaty, ale cała sytuacja ulegała szybkiej eskalacji. Na początku łacińska dzielnica miasta została zaatakowana przez Greków, którzy następnie uderzyli na dzielnicę muzułmańską, która została podpalona przez wandali z Francji i Wenecji. Ze względu na wiatr pożar trudno było ugasić i cala dzielnica muzułmańska spłonęła do fundamentów. Na szczęście zwyciężył zdrowy rozsądek i sytuacja chwilowo ucichła.

W tym czasie krzyżowiec Robert de Clari pisał o publicznym pokazie Całunu w kościele św. Marii z Blanchernae w Konstantynopolu:

“Tu był trzymany Całun, w który zawinięty był Nasz Pan. Wyciągany jest on w każdy Wielki Piątek i figura naszego Pana może być wówczas dobrze widoczna.”

De Clari napisał także, że Całun trzymano w “naczyniu”.

Współcześni badacze Całunu uważają, że był on wyciągany przez jakiś mechanizm z drewna. Można było odtworzyć to urządzenie dzięki rozmaitym zmarszczkom na tkaninie – dawały one pojęcie w jaki sposób rozwijany był Całun. Kołowrót – prawdopodobnie podobny do tych używanych w Konstantynopolu – pozwalał rozwinąć Całun w powietrzu, powoli obracając tkaninę by pokazać całe przednie odbicie, które opisał de Clari.

Bizantyjczycy uwielbiali odgrywać mistyczne i spektakularne religijne rytuały, które były specjalnie tworzone na rzadkie i ważne ceremonie. Obrzędy Wielkiego Piątku bez wątpienia łączyły w sobie przytłumione światło świec, zapach kadzidła i specjalne liturgiczne śpiewy, prawdopodobnie podobne do obrzędów Prawosławnych celebrowanych współcześnie. Wyjątkowe było to, że Konstantynopol posiadał prawdziwy Całun, który na tą i na inne specjalne okazje był wyjmowany ze złotego relikwiarza, gdzie go przetrzymywano. De Clari był pomiędzy kilkoma szlachcicami, którym dano przywilej bycia świadkiem ceremonii rozwinięcia.

Czas spokoju trwał bardzo krotko i w 1204 r. po obaleniu nowokoronowanego cesarza armia krzyżowców całą swoją siłą zaatakowała miasto.

Atak był totalny i miasto kompletnie splądrowano: pieniądze, własność prywatna i skarby zostały skradzione lub zniszczone, kobiety gwałcono, kościoły bezczeszczono a święte księgi rozrywano i palono. Palace okradziono a ich starożytną sztukę zniszczono a święte relikwie zostały zabrane. Mężczyźni, kobiety i dzieci umierali na ulicy. Konstantynopol nigdy do końca nie pozbierał się z tej przerażającej dewastacji.

Wśród tego chaosu i zamieszania zniknęły relikwie Pasji i Całun. Krzyżowiec Robert de Clari tak to komentuje:

“Nikt – ani Grecy, ani Katolicy nie wiedzą co się stało z Całunem po oblężeniu miasta.”

Wielka ilość relikwii została potajemnie wywieziona z Konstantynopola. Rozmaici Krzyżowcy czy to z chęci zysku czy dla zwiększenia znaczenia swojej rodziny wstawiali relikwie do leżących w ich włościach kościołów aby przyciągnąć pielgrzymów a co ważniejsze pieniądze, które ci zostawiali jako donację. Watykańska archiwistka, Barbara Frale tak to obserwuje:

“W nie więcej niż cztery lata ogromna ilość świętych relikwii z Konstantynopola trafiła do Europy.”

Na szczęście relikwie Pasji były tak cenne, że wiele z nich umieszczono w specjalnych, opatrzonych pieczęcią skrzyniach, co było paszportem i certyfikatem autentyczności, a także gwarantowało ich pochodzenie. Certyfikat miał na sobie złotą pieczęć bizantyjskich cesarzy.

Król Francji Ludwik IX za ogromną cenę kupił w 1241 r. pozostałe relikwie Pasji, w których skład wchodziła korona cierniowa i kawałek prawdziwego krzyża. Przekazał je później do przepięknego kościoła St. Chapelle w Paryżu.

Co się stało z Całunem w złotej skrzyni po ataku i destrukcji miasta? W liście do papieża Innocentego III, Teodor Angelos Komnen, bratanek byłego cesarza Bizancjum, napisał w 1205 r.:

“Wenecjanie przywłaszczyli sobie skarby złote srebrne i z kości słoniowej, a Francuzi zrobili to samo z relikwiami świętych łącznie z najświętszą z nich, tkaniną w którą zawinięto po śmierci, tuż przed zmartwychwstaniem Naszego Pana Jezusa Chrystusa. Wiemy, że święte przedmioty są przechowywane przez drapieżców w Wenecji, we Francji i innych miejscach a święta tkanina w Atenach.”

Czy wspomniana tkanina była Całunem lub innym rodzajem płótna związanego z pogrzebem Jezusa – tego nie da się stwierdzić na pewno. Większość specjalistów z historii Templariuszy zgadza się, że po ataku na Konstantynopol rycerze Świątyni przejęli Całun i używali go w czasie ceremonii inicjacyjnych. Także – jak sugeruje Barbara Frale – byli oni niezwykle istotni w rozprzestrzenianiu kultu “Świętej Twarzy” w całej Europie.

W 1287 r. młody francuski Templariusz, zwany Arnaut Sabbatier oświadczył, że podczas jego ceremonii inicjacyjnej, został zaprowadzony w sekretne miejsce, które znali tylko bracia, gdzie pokazano mu odbicie ludzkiego ciała na kawałku tkaniny. Powiedziano mu żeby oddał mu cześć i pocałował stopy wizerunku trzy razy.

Wielu historyków sugeruje, że Templariusze otrzymali Całun (płacąc gigantyczną cenę) od Otho de La Roche, burgundzkiego szlachcica, który wziął udział w IV Krucjacie. Po upadku Konstantynopola otrzymał on tytuł księcia Aten. Przez jakiś czas Całun był przetrzymywany w zamku Ray Sur Saone, w którym żyła rodzina de La Roche. Do dziś w zamku można zobaczyć skrzynię (zamek należy wciąż do tej samej rodziny), w której podobno przechowywano Całun. Skrzynia jest przykryta tkaniną, na której wymalowano wizerunek z Całunu.

Wszystko wskazuje na to, że w czasie kiedy Całun znajdował się w posiadaniu Otho de La Roche – został wyjęty ze złotej skrzyni, która była przez wiele lat częścią skarbów Konstantynopola.